Kaynak: http://www.devletarsivleri.gov.tr/kitap/belge/993/8.PDF
(Orijinal Fransizca yazili olan Ermeni komitaci lider mektubunun Turkceye cevrilmis hali. Fransizca oprijinali de hemen arkasindan asagida verilmistir.)
Ermeni isyan ve ihaneylerini yok sayarak Ermenileri masum kurban durumuna getiren Turk dusmani ozurculerin maskelerini dusurmeye devam ediyoruz. Iste tarihi bir belge daha:
***
BIR ISYANIN ANATOMISI…
Londra ve Marsilya Ermeni Komitesi Ortak Sekreterliği tarafından 9 Ağustos
1892 tarihinde Adana Ermeni Başpiskoposu'na gönderilmiş ve oradan da dolaylı
olarak Türkiye'deki başlıca komitelere bildirilmiş olan mektup.
41 sayılı tercüme
Londra ve Marsilya Komitesi
Sayın Vehabedian,
Yalan ihbarlardan nasıl ve ne şekilde korunmak ve hareket etmek gerektiği hususunu,
yayınlanmış bildirilerle öğrenmiş bulunuyorsunuz. Şu sıralar komitenin elebaşıları için gerekli
talimatları size gizli olarak vermekteyiz. Slav ve nihilist komiteler ile Avrupa'nın diğer benzer
komiteleri tarafından gönderilmiş olan her şey daha evvel intikal ettirilmiş ve alındığına dair
haber alınmıştır. Bunları iyi kullanmasını biliniz ve bundan istifade ediniz. Fakat
çalışmalarınız gizli kalmak zorundadır. Burada bulunan elebaşıların uzlaşmasına çalışınız ve
gücün sadece birlikten elde edilebileceği esasını iyi belleyiniz.
Tchopli Derhouvendi Houvend isimli şahıs Adana vilayetinde kurulmuş olan Çayköy papazıdır. Elizabet ile onu iyi koruyunuz. Hükümetin eline geçmelerine izin vermeyiniz. Bu takdirde onları kurtarmak
imkânsızlaşır.
Bin kişilik teçhizat gönderilmiş ve dinamit için gerekli olan talimatlar
verilmiştir. Derhal Adana'ya gece içinde 300, Payas'a 60, Maraş'a 200 atlı göndermek
lazımdır. Onların saldırıları sert olmalı ve bu hareketler gizli kalmalıdır. Şu ifadeleri ihtiva
eden telgrafı aldığınız zaman ihtilal hareketine başlayınız:
"Ölülerimiz için dua ediniz".
O zamana kadar her şeyden habersiz olan hükümet rehavet içinde olmalı, onlarla ilişkilerinizi
sürdürün, vali, mutasarrıf ve kaymakamların dostluklarını, ikiyüzlülükle de olsa güvenlerini
kazanmak ve Ermenilerin bu hareketleri hususunda şüphelere düşmemeleri lazımdır. Tek
kelimeyle onların tam güvenini kazanmak gerekir.
İhtilalin nasıl olacağını biliyorsunuz. İlk olarak telgraf tellerini kesip personelini durdurarak, kamu binalarını yakarak, yüksek dereceli memurları öldürerek, devlet hazinesini ve nerede para varsa saldırıp yağmalayarak, silah depolarını ele geçirerek, hapishanelere saldırıp mahkumları salıvererek, son olarak da Kıbrıs'taki İngiliz Komitesi vasıtasıyla ihtilal hakkında Avrupa'ya telgraf göndererek isyancı
hareketi başlatmak gerekecektir.
Ancak ihtilali bildirmek için gönderilecek olan telgraflar, ihtilalin olacağı gecenin ilk akşamı gönderilmelidir. Büyük Ermenistan'da bulunan komiteler de aynı şekilde hareket edeceklerdir.
Amerika'dan gelenler derviş, Atina'dan gelenler köylü, Fransa'dan gelenler Kürt çobanı, İngiltere'den gelenler softa, İsviçre'den gelenler seyis, İtalya'dan gelenler de Arnavut kılığında olacaklar ve hepsi bir araya geleceklerdir.
Alman gönüllüler de ihtilale "fellah" kılığında katılacaklardır. Bir takım alışılmamış söz ve haberlerle halkın bütün kesimlerinin zihnini bulandırınız ve kışkırtınız.
"Armenie" (Ermenistan) gazetesiyle özel mektuplar gönderilmiştir. Adana'da
bulunan Casparian "Armenie" gazetesinin sayılarını mutlaka halka okutsun. Galiçya'da
muhbirlere verilecek ücretler Carabet Guskderely'ye gönderilmiştir ve o da bu ücretleri
usulüne uygun olarak ödesin.
Çerkeslerin göçmenlerle anlaşması bize çok yardım edecektir. Cozan Bey'in eski
dostlarınca verilmiş olan vaatlerin önem ve değerini araştırarak bize bildiriniz. Apin ... Sis
(?)'in istifa ettiği doğru mudur ? Altmış Napolyon'un yarısını ona vermek lazımdır.
Yüz civarında Harput Ermenisi sağ-salim Amerika'ya varmışlardır. İtalyan kaptanın masraflarını
ödedik. Henüz açılmış olan gizli yerden gemiye binen genç Zeytun Ermenilerini Yunan
denizcisi kılığında Avrupa'ya göndermek çok kolaydır. Eğer yardım toplayan Suriyeli papaz
kılığındaki şahıslar vasıtasıyla iletişim sağlanırsa amaca ulaşılacaktır. Zeytun'daki eşkıya
çetelerinin yetişmesi amacına ulaşmamıştır. Onlar çok bilgisizdirler. Maraş ve Antep'teki
eşkıya çetelerinin teşkilatlanması iyidir.
Yazışmalarda mektuplarınızı matbaa harfleriyle yazınız ki, bu yazının kim tarafından yazıldığı bilinmesin. Eşkıya çetelerinin teşkilatlanması hususunda daha önceden gönderilmiş talimatları harfiyen uygulayınız. Çerkes kıyafetleri arzulanan amaca tam olarak cevap vermektedirler.
Muş'un Tatar'ı Ermenice'yi biliyor. Kendisi Kürttür, sözlerine ve yaptıklarına güveniniz. Hakkari, Çölemerik, Bayezid ve Eleşkirt'teki Kürt ve İranlı çeteler yüzünden beklediğiniz talimatlar henüz verilmiş değildir.
Suriyeli dağlıların tüfekleri tadil edilmiş ve sayıları artırılmıştır. Burası için endişeye mahal
yoktur. Karabağ gönüllüleri çok faydalı olacaklardır. Gürcü, Slav, Malakan ve Kazak
gönüllüler de hazırlanıyorlar. Bulgaristan'daki komiteler elverişli durumdadır ve daima askerî
eğitim yapmaktadırlar. Karadağlı, Sırp ve Rumen orduları içerisinde ve askeri okullarda
bulunan adamlarımızın bu sene sağladıkları gelişmelerden oldukça memnunuz.
Aynı şekilde, İtalyan, Fransız, Amerikan, İsviçre, Avusturya ve Rus orduları içindeki okullarda bulunan
Ermenilerin elde ettikleri gelişmelerden de çok memnunuz. Öte yandan siz de bir taraftan
başka yerlerde bulunan ihtilalci komitelerle yarışırken, Kilikya'daki partiler için de
çalışmalısınız.
Kız ve erkek çocuklarının eğitimlerine dikkat ediniz. Çünkü ilimsiz selâmete
varılmaz. Zeki ve inançlı öğretmenlerinizi henüz tespit etmemiş olmanız büyük bir hatadır.
Türk kafalı olduğu bahanesiyle kaybettiğiniz bir yönetici öğretmeniniz vardı. Aşırı
isteklerinin hoş görülmesini binlerce defa yazdık ve kendisine verilmek üzere çok miktarda
para gönderdik. Siz bu parayı birbirinize yedirdiniz ve Katolik başrahibin de almasına
müsaade ettiniz. 200 liradan ona hiç bir şey vermediğiniz, göndermiş olduğunuz Kilikya'nın
bilançosu da bunu teyit etmektedir. Biliniz ki, Kilikya bu yıllarda hiçbir faaliyet
gösteremediyse bu, öğretmeninizle anlaşamamanızdan kaynaklanmaktadır. Onu Türk dostu
olmakla suçlayan ve öldürülmesini isteyen İstanbul'daki düşmanları tarafından Hınçak
gazetesinde yayınlanan çirkin makale sebebiyle büyük gürültü koptu ve bu büyük bir zarara
sebep oldu.
"Armenie ile Hayasdan" arasındaki bir polemik meydana geldi. Nihayet bu
gazeteler bir ay boyunca durduruldu. Katoliklere gönderilmiş olan paranın harcanmamasına
dikkat etmek lazımdır. Bize çok para gönderiniz, çünkü her şey parayla yapılmaktadır. Size ve
bize gönderilen paranın çoğunu Avrupa Komitesi almaktadır. Silah üretme hususunda
ilerleme sağlayınız ve Ermeni çocuklarını Osmanlı okullarına göndermeyiniz. Çünkü
Türklerle dostluk bağları kurarlar. Yöredeki Türk birliklerinin durumunu daima bize yazınız.
Bölgenizin bir haritasını temin edip gönderiniz. İşler çok yazıp konuşmakla bitmiyor. Çok
para ve çok insan hazırlayınız
Londra ve Marsilya Komitesi Birinci Sekreteri bu mektubun ulaşacağı komiteleri
selamlar.
BOA. HR. SYS. 2789/8
***
MEKTUBUN FRANSIZCA ORIJINALI DE SURADA: http://www.devletarsivleri.gov.tr/kitap/resim/993/8.PDF (original version in French.)
Ergun Kırlıkovalı
ergun@turkishny.com
